Niets is minder waar

Over de betekenis van veel gezegden denk je niet meer na. Je gebruikt ze gewoon. Heb je er ooit over nagedacht wat ‘in de aap gelogeerd’ letterlijk betekent? Dat hoeft ook niet, want een zegswijze heeft een vaststaande figuurlijke betekenis. Toch kan ik het niet helpen over sommige wel na te denken.

Afgelopen week hoorde ik een sportverslaggever op de radio zeggen: ‘Spanje dacht gemakkelijk te winnen van de Verenigde Staten, maar niets is minder waar.’ Dat bracht me even aan het twijfelen. Betekent niets is minder waar dat Spanje wel gemakkelijk zou kunnen winnen van de VS of juist niet?

Als niets minder waar is dan dat Spanje gemakkelijk zou kunnen winnen, is dus al het andere dan dat even waar of meer waar. De bewering die voor niets is minder waar komt, is dus niet waar. Het woord maar verraadde ook al dat er een tegenstelling aankwam.

Toch is het soms lastig om meervoudige ontkenningen te begrijpen. Over de nieuwskop ‘demonstratie tegen de afschaffing van het hoofddoekverbod’ moest ik ook even peinzen. Waren de demonstranten nu voor of tegen het dragen van een hoofddoek?

Ik zal niet ontkennen dat ik niet had verwacht geen irritaties te ontberen over niets is minder waar, maar niets is minder waar: niets minder dan 3 op de irrischaal is het niet waard.

Niets is minder waar

Over de betekenis van veel gezegden denk je niet meer na. Je gebruikt ze gewoon. Heb je er ooit over nagedacht wat ‘in de aap gelogeerd’ letterlijk betekent? Dat hoeft ook niet, want een zegswijze heeft een vaststaande figuurlijke betekenis. Toch kan ik het niet helpen over sommige wel na te denken.

Afgelopen week hoorde ik een sportverslaggever op de radio zeggen: ‘Spanje dacht gemakkelijk te winnen van de Verenigde Staten, maar niets is minder waar.’ Dat bracht me even aan het twijfelen. Betekent niets is minder waar dat Spanje wel gemakkelijk zou kunnen winnen van de VS of juist niet?

Als niets minder waar is dan dat Spanje gemakkelijk zou kunnen winnen, is dus al het andere dan dat even waar of meer waar. De bewering die voor niets is minder waar komt, is dus niet waar. Het woord maar verraadde ook al dat er een tegenstelling aankwam.

Toch is het soms lastig om meervoudige ontkenningen te begrijpen. Over de nieuwskop ‘demonstratie tegen de afschaffing van het hoofddoekverbod’ moest ik ook even peinzen. Waren de demonstranten nu voor of tegen het dragen van een hoofddoek?

Ik zal niet ontkennen dat ik niet had verwacht geen irritaties te ontberen over niets is minder waar, maar niets is minder waar: niets minder dan 3 op de irrischaal is het niet waard.

Content

De CDA-ideologie is niet de mijne, en met hun jongste plan ben ik ook niet content. Het CDA wil namelijk een online contentpolitie. In tijden van crisis en verhuftering van de maatschappij lijkt dit nu eens een alleraardigst initiatief, maar is het allerminst.

Weg met alle neerslachtigheid! Geen negativiteit meer en ook geen humeurigheid. Wees op je hoede, want bij het eerste gevoel van misnoegen kun je een bezoek van de contentpolitie verwachten. Iedere tweet, blog of andere uiting op het internet wordt onverwijld door de online contentpolitie gewogen en zo nodig gesanctioneerd.

Oei, ik kan de eerste e-mail van de contentpolitie zeer binnenkort wel verwachten ben ik bang. Ik verwacht dat die er ongeveer zo uit zal zien: ‘Geachte heer Van Balen, de online contentpolitie heeft geconstateerd dat u herhaaldelijk gevoelens van ontevredenheid uit op uw weblog. Gelieve dit onoorbare gedrag per direct te staken. Bij voortdurend blijkgeven van oncontente gevoelens hangt u een straf boven het hoofd van twee jaar verwend worden in een vakantieoord totdat u enkel nog content bent.’

De Christendemocratie was al niet vies van het opleggen van gristelijke waarden aan onverlichte heidenen, maar dit zijn Orwelliaanse praktijken. Mag ik a.u.b. zelf bepalen of ik tevreden ben of niet? Dank u zeer. Oncontent geef ik de contentpolitie een 8 op de irrischaal.

hè?

Als je een interview beluistert, hè?, dan hoor je al snel of een geïnterviewde zichzelf graag hoort praten, hè?, of dat iemand zichzelf interessant vindt. Dat hoor je aan frequentie van het tussenwerpsel hè? in zijn uitspraken, hè?

Let er maar eens op, hè?, dan zul je merken dat hoe vaker hè? wordt gezegd, hè?, hoe overtuigender de spreker overkomt. Of het is meer een póging om overtuigend, hè?, over te komen? Ik, hè?, vraag me af waarom iemand het nodig vindt, hè?, om zo vaak hè? te zeggen.

Is het geboren uit onzekerheid en probeert de spreker, hè?, met een twijfelend hè? bevestiging bij zijn gesprekspartner te zoeken? Dat denk ik niet, hè?, want de meeste hè?-zeggers komen niet onzeker over. Misschien hebben deze mensen een gehoorstoornis, hè?, en denken ze continu dat hun gesprekspartner hen onderbreekt, hè, maar omdat ze zelf aan het praten zijn het niet goed horen en daarom hè? zeggen. Meestal laten ze de luisteraar geen tijd om te antwoorden, hè?, dus ik denk niet dat dat erachter steekt.

Denken ze, hè?, dan dat de luisteraar, hè?, zo’n korte spanningsboog heeft, hè?, dat die om de haverklap bij de les gehouden moet worden? Nee, het hoogfrequente hè? is bedoeld, hè?, om de luisteraar te laten denken dat de spreker gelijk heeft. Hè? wekt de indruk dat de voorgaande uitspraak, hè?, algemeen bekend en dus waar is. Achter een onschuldig tussenwerpsel als hè?, hè?, schuilt een duister voornemen om de luisteraar te manipuleren en de spreker, hè?, wijzer over te laten komen dan hij werkelijk is.

Wees dus op je hoede voor de tussen-hè?. Hoe hoger de hè?-frequentie hoe meer reden om de zegger daarvan te wantrouwen. Hè? is zeker een 7 waard op de irrischaal, hè?

Zuinig

Sinds kort heet de Euro 95-benzine van Shell Fuel Save. Shell beweert dat je daarmee een liter benzine op een tank van 50 liter kunt besparen. Of dat werkelijk zo is valt nog te bezien, maar die discussie ga ik hier niet aan. Dat hebben anderen (klik, klik) al gedaan.

Ik wil het hebben over de slagzin die Shell voor Fuel Save hanteert: de zuinige benzine. Als iets zuinig is dan betekent dat dat het niet veel gebruikt. Ik kan bijvoorbeeld zuinig met mijn geld zijn, mijn HR-ketel is zuinig met gas of mijn douchekop is zuinig met water. Zuinig vereist een verbruiker en het verbruikte. De douchekop is de verbruiker en water het verbruikte, dus de verbruiker kan zuinig zijn en het verbruikte niet.

Shell beweert dat zijn benzine zuinig is, dus ook dat de benzine een verbruiker is. Ik had verwacht dat de motor de verbruiker zou zijn en de benzine het verbruikte, maar laat ik aannemen dat ik mis zit. Als benzine de verbruiker is, wat verbruikt het dan? Misschien zuurstof tijdens het verbrandingsproces? Nee, ook zuurstof wordt net als benzine verbruikt door de motor.

Verbruikt benzine dan de motor? Door gebruik slijt de motor en zonder benzine geen gebruik, dus de bewering dat door Fuel Save je motor minder slijt zou waar kunnen zijn. Maar dat is niet wat Shell beweert, Shell beweert dat je meer kilometers op een tank rijdt.

Ah, ik heb het! Fuel Save is zuinig met kilometers en verbruikt dus minder kilometers per liter. Je rijdt met deze benzine dus…. minder kilometers op een tank. Hmmm, wacht even, hier klopt iets niet. Shell had Fuel Save dus niet de zuinige benzine moeten noemen maar de verspillende benzine!

De onduidelijkheid in de slogan van Shell is niet zo zuinig en daarom geef ik de zuinige benzine een zuinige 4 op de irrischaal.

Gezinsverpakking

De wekelijkse martelgang door de supermarkt probeer ik altijd zo kort mogelijk te laten duren. Hoe korter hoe beter. De eerste levensbehoefte is noodzakelijk, want er moet gegeten worden. Ook de vervulling van die behoefte, het tot me nemen van voedsel, vind ik wel prettig. Maar de voorbereiding ervan is een mentale marteling.

Zodra je de supermarkt binnenloopt word je direct gebombardeerd met ontelbare keuzes: naturelchips, paprikachips, gewoon wc-papier, wc-papier met aloxc3xab vera, gewoon bier, witbier, rosxc3xa9bier, bruinbrood, natuurbrood, tijgerbrood, zonnepittenbrood, extra volkorenboord. Het aantal keuzes is oneindig. Als ik er al aan denk word ik licht panisch.

Boodschappen doen is een lange aaneenschakeling van beslissingen nemen. Op zaterdagochtend ben ik meestal niet in de beste gemoedstoestand om dat aan te kunnen en daarom heb ik een uiterst efficixc3xabnte boodschappenroutine ontwikkeld. De route die ik neem heb ik van tevoren dusdanig uitgestippeld dat ik met een minimaal aantal bewegingen van mijn boodschappenwagentje langs alle dingen kom die ik wil hebben. Dat betekent dus ook dat alle producten die ik wil hebben ook al van tevoren bekend zijn. Negentig procent van de dingen die ik haal is iedere week hetzelfde en de resterende tien procent is ruimte voor variatie in groenten, fruit en vlees.

Na maandenlang fijnslijpen van mijn routine heb ik mijn recordtijd tot 27 minuten kunnen aanscherpen. De afgelopen week had ik goede hoop om na weken weer eens een recordtijd neer te zetten, tot ik bij het boterschap kwam. Op het boterkuipje dat ik altijd neem stond nu opeens een rode bies met de tekst: Nu 600g Gezinsverpakking. Oei, dat was een onverwachte confrontatie. Een doelbewuste poging om mij af te leiden en me tot een extra keuze te dwingen.

Over een woord als gezinsverpakking mxc3xb3et ik nadenken. Kennelijk hadden ze de verpakking van de boter speciaal afgestemd op gezinnen. Gelukkig had ik mijn dochters mee, dus ik was veilig. Voor de zekerheid bracht ik het kuipje voor het publiek enigszins opzichtig in beeld met mijn dochters, want ik zou het lef niet hebben om mij als alleenstaande een kuipje voor gezinnen toe te eigenen. Misschien zou ik nog mee weg komen ook, want gelukkig stond er niet op dat de inhoud van het kuipje alleen voor gezinnen was.

Of nee, is het misschien de verpakking die 600 gram weegt? Het stond er wel op, maar dat leek zelfs mij zeer onwaarschijnlijk. Die 600 gram moet toch echt op de inhoud slaan. Normaal zit er 500 gram boter in, dus dat betekent dat die 100 gram meer het kuipje geschikt maakt voor gezinnen. Als dat de verhouding is dan moeten alleenstaanden in Nederland gemiddeld veel meer boter eten dan gezinnen.

Het was ze weer gelukt. De reclamemakers hadden me weer opzettelijk confuus gemaakt met een non-woord: gezinsverpakking. Weg recordtijd. Dat dwong me tot een extra keuze, maar deze keer een keuze die ik graag maakte: die voor een 7 op de irrischaal.

Irritaal – goeiemoggel, toppiejoppie & andere irritante taal

Uitgeverij Sirene, ISBN 9789058314970

‘Goeiemoggel’, ‘gepiepeld, ‘doe je ding’, ‘hallootjes’x85

Overkomt jou dat ook vaak? Dat mensen in je omgeving of op tv woorden gebruikenwaarvan je nekharen overeind gaan staan? Aan sommige kreten kun je jedood ergeren. Hoeveel irritante taal kan een mens verdragen? Ben vanBalen, auteur van Irritaal, ‘heeft absoluut zoiets van dat het eensoort van helemaal leuk is om zijn irritaties over een stukjetaalgebeuren naar de mensen toe door te communiceren, zeg maar.’ Wekelijksbeschrijft Van Balen op zijn weblog http://www.irritaal.nl zijn ergernissenover irritant taalgebruik. Irritaal x96 Goeiemoggel, toppiejoppie &andere irritante taal bevat zijn grootste taalergernissen. Zeer persoonlijk, maar heel herkenbaar! Hoeveel irritante taal kun jij verdragen?

Links

Uitgeverij Sirene
Irritaal op de site van de uitgeverij

Bestellen

bol.com
Bruna
AKO
Selexyz
Cosmox (BE)

Recensies

NBD/Biblion:

De auteur startte een weblog waarin hij wekelijks schrijftover zijn taalergernissen, irritant taalgebruik en taalbederf,www.irritaal.nl. In dit boek verzamelde hij een aantal van zijnblogs, aangevuld met een selectie van de leukste reacties diebezoekers gaven. Zijn ergernissen betreffen onder meer de kreten’doe je ding’ en ‘toppiejoppie’, foutief spatiegebruik (zo las hijergens ‘nietmachine’ geschreven als ‘niet machine’), eene-mailbericht dat wordt afgesloten met ‘Gr’ in plaats van ‘Groet’,hedendaagse kindernamen, foutieve uitspraak van het Nederlands, hetgebruik van bepaalde stopwoorden en verkleinwoordjes, en hetgebruik van afzwakkers zoals ‘eigenlijk best wel een beetje’. De inhet boek opgenomen blogs zijn niet gedateerd. Een aardige uitgavevoor mensen met belangstelling voor de Nederlandse taal.

Kevin (De Leescoupxe9)

Na al anderhalf jaar zijn taalergernissen te delen via een weblog,besloot Ben van Balen zijn frustraties op papier te zetten. Hetresultaat; Irritaal. Een interessant boek waarin hij een hele reeksirritant taalgebruik onder de loep neemt. Uiteraard allen voorzien vanzijn uitgesproken mening en een waardering voor op zijn x91irrischaalx92.Van x91toedeledokix92 tot x91uurox92, het hele scala irritaal komt aan bod.

Gebruikers van irritaal worden niet achterwege gelaten. Ookhierover geeft hij het nodige commentaar, dat naast lachwekkend ookvaak volkomen terecht is. Van cosmeticafabrikanten tot politici, niksof niemand wordt gespaard. Zelfs Inge de Bruin betrapt hij op irritaalen ook nog eens in een van de ergste vormen.

Naast zijn eigen mening, staan er ook reacties van bezoekervan zijn weblog. Deze zijn soms nog scherper dan die van Van Balen zelfen ook erg lachwekkend.
Kortom, een heel leuk boekje voor onderweg waarin genoeg te lachen valt en voor iedereen wel wat herkenbaars inzit.

Sanne (De Leescoupxe9)

Ben van Balens Irritaal is een heerlijk irritante bundel om afen toe eens lekker mee te kunnen lachen. Een boekwerk met een opsommingvan irritant taalgebruik met een mooie selectie van scherpe enlachwekkende reacties van de bezoekers van zijn weblog www.irritaal.nl, welke zeker niet gemist hadden kunnen worden. Irritaalis echter geen boek om aan xe9xe9n stuk uit te lezen, echter een prima boekvoor bijvoorbeeld de krantenbak op de wc. Het grootste gedeelte is ergherkenbaar, maar af en toe denk ik "stel je niet zo aan", maar goed, deheer van Balen heeft zijn naam natuurlijk ook niet echt mee. Exe9n vraag,waarom bevat een boek met alleen maar irritaal ook woorden diebetrekkelijk laag scoren op de irrischaal? Is dit nog wel irritaal?

Luc van der Heijden (Arena lokaal)

Zoals de titel reeds doet vermoeden, is Irritaal een boek waarinenkele van de grootste taalergernissen verzameld zijn. In ruim tachtighoofdstukjes geeft auteur Ben van Balen een bloemlezing van de naarzijn mening grootste miskleunen uit de Nederlandse taal. Allen zijnafkomstig van het weblog http://www.irritaal.nl, dat hij sinds anderhalf jaarbijhoudt. In het boek neemt hij ook relatief nieuwe woorden enuitdrukkingen mee als ‘goeiemoggel’ en ‘doe je ding’. Daarnaastbesteedt Van Balen aandacht aan zogenoemde opblaastaal. Voorbeeldenhiervan zijn de woorden ‘hilarisch’ wanneer iets vermakelijk is en’passie’ wanneer het enkel een liefhebberij betreft. Uiteraard komt ooktaalverarming als ‘voor de verderest’ en ‘ik heb zoiets van’ aan bod.Elke ergernis in het boek krijgt van Van Balen een score op deirrischaal. Daarnaast zijn bij sommige hoofdstukjes reacties van lezersvan het weblog geplaatst.

Met Irritaal heeft van Balen een boek uitgebracht dat met name voormensen die op professioneel gebied met taal werken zeer herkenbaar is.Het boek dwingt tot nadenken over de manier waarop je zelf taalgebruikt. In het voorwoord schrijft Van Balen: "Aanvankelijk was ikbang over te komen als een zeikerd, of door alle irritaties teverzuren." Jammer genoeg lijkt dit ook gebeurd te zijn. Bij het lezendenkt schrijver dezes regelmatig aan slakken, zout, mieren en muggen.Het is maar over welke futiele zaken je je druk wilt maken. Om dezereden is het boek niet geschikt om in xe9xe9n keer uit te lezen en blijktdat de weblogformule – met zo nu en dan een artikeltje – beter werkt.Desondanks leest het boek dankzij de prettige schrijfstijl van VanBalen prettig weg. Advies: gebruik met mate.

Jaap de Berg (Trouw)

Wie zich graag aan andermans taal ergert, wordt vaak gul bediend. Met,ik doe maar een greep, melige groeten (goeiemoggel, hoi hoi,hallootjes), stopwoorden (zeg maar, absoluut), Nederengels (doe jeding, outlet, taskforce), commercixeble prietpraat (een 86% stralenderhuid, eclectisch wonen), geradbraakt Nederlands (kielemeter, koonlukke,minutie) en Engels (Koekel Eurs voor Google Earth), gesjoemel met dx92sen tx92s (bedevaarts- oort, ik sta verstelt x96 beide eergisteren op dePodiumpaginax92s) en ontbrekende koppeltekens (priester op non actief,niet machine). Ben van Balen neemt nog heel wat meer categoriexebn op dehak in zijn weblog www.irritaal.nl.Er is in deze rubriek al eens eerder naar verwezen. Dat was vooruitgever Maarten Muntinga aanleiding de blogger ertoe aan te sporenzijn gram in boekvorm te etaleren. Zo ontstond Irritaal (Amsterdam:Sirene, 191 blz.x96 x8012,50). Van Balen selecteerde een kleine honderdgevallen uit zijn rijke voorraad stenen des aanstoots, drijft er despot mee, rangschikt ze op een x92irrischaalx92 die oploopt van 1 tot 10,van kwaad tot erger dus, en laat ook x96 doorgaans gelijkgestemde x96bezoekers van zijn website aan het woord. Voor taalgevoelige lezers meteen lage irritatiedrempel valt
hier veel te genieten. Een bijkomendeattractie is dat ze zich zo nu en dan ook aan Van Balen kunnen ergeren.Zo verwerpt hij onder andere dat wil je niet weten en waterkoud met eenberoep op de logica. Alsof de redeneerkunde, en niet het algemenegebruik, bepaalt wat een woord of uitdrukking betekent. (Dezelfdevergissing beging de Trouw-lezer die deze week iedereen tot gelukzoekeruitriep.) Dat een verledentijdsvorm niet per se naar het verledenverwijst (wist u dat?), lijkt eveneens nieuw te zijn voor Van Balen,getuige zijn commentaar op Had u nog een bonuskaartje? Al even curieusis dat hij Het is zo dat x85 en Ik besef me dat x85 tot de x92loze bijzinnenx92rekent. Misschien zat hij zich op school te veel aan andere dingen teergeren, toen het verschil tussen hoofd- en bijzinnen werd uitgelegd?